Jaider Esbell sam siebie określał mianem artivisty, wynikało to z jego zaangażowania w dwóch obszarach aktywności publicznej: sztuk wizualnych i społecznej emancypacji ludności rdzennej. Był pisarzem, edukatorem, organizatorem lokalnej społeczności w stanie Roraima oraz liderem wspólnoty artystów indigenas w Brazylii. Był też artystą, który odniósł sukces w rodzimym kraju jak i poza jego granicami. Jego prace były pokazywane w Sao Paulo Pinacoteca, w MASP jak i na bienale w Sao Paulo, na wstawie Milk of Dreams podczas bienale sztuki w Wenecji w 2022 roku. Promował rozwój Arte Indígena Contemporânea - współczesnej sztuki plemiennej. W tym celu stworzył galerię w Boa Vista, gdzie pokazywane były prace innych indigenos: Joseca Yanomami, Mario Flores, Carmézia Emiliano, Isaias Milano, Amazoner Okaba and Bartô. Z tego powodu też kuratorował wystawy sztuki plemiennej w Sao Paulo.
Jaider Esbell wywodził się z plemienia Macuxi, które zamieszkuje północne rubieże Brazylii, południowe obszary Guyany i wschodnie Wenezueli. Teren ten nazywa się Terra Indígena Raposa Serra do Sol. Opuścił go jednak w wieku osiemnastu lat i wyjechał do Boa Vista- stolicy stanu Roraima.
Esbell przez całe życie pisał i rysował. W 2010 roku aplikował o Stypendium Twórczości Literackiej Funarte, które przyznawało środki Ministerstwa Kultury. Dzięki temu opublikował w 2012 roku swoją pierwszą książkę, Terreiro de Makunaima – Mity, legendy i historie w doświadczeniach. Zajął się potem sztuką wizualną. W 2016 roku otrzymał prestiżową i najważniejszą nagrodę artystyczną w Brazylii - PIPA Prize
Jego twórczość nawiązuje lub wręcz wprost przedstawia kosmogonię ludów Macuxi, ale też komentuje historię nowożytną i współczesną plemienia. Odnosi się krytycznie do przemocy, która towarzyszy im od czasów kolonizacji portugalskiej do dziś, kiedy w szczególności władze federalne i korporacje pozwalają na eliminację ludności z terytoriów, które mogą być eksploatowane na wycinkę lasu czy górnictwo. Zwrot ku swojej własnej estetyce, wywodzącej się z ludowych/plemiennych przedstawień, wynika z jego krytycznej postawy wobec kanonu sztuki zachodniej. Esbell widział go jako całkowicie zbiór arbritralny, zatem przemocowy, skompromitowany kolonializmem.
Problemem, który dostrzegał i starał się rozwiązać jest brak reprezentacji indigenos w świecie sztuki w Brazylii. Chociaż Brazylia jest jednym z najbardziej zróżnicowanych etnicznie i rasowo krajów na świecie, tamtejsze instytucje artystyczne nie odzwierciedlają tej różnorodności. Esbell poprzez negocjacje, pertraktacje, projekty badawcze i kuratorskie włączał twórczość artystów indigenos w obieg mainstreamowy.
Jego praktyka artystyczna realnie przyczyniła się do tego by głos rdzennych i sztuka rdzennych plemion. Ma to znaczenie rewolucyjne bo mimo tego, że nowoczesna sztuka brazylijska propagowała hybrydyzację i pożeranie różnych kultur (antropofagię) to de facto replikowała rasistowskie i klasistowskie stereotypy. Tworzyli ją biali Brazylijczycy, głos czarnych i ingigenos się nie liczył.
CV
1979 urodzony w Boa Vista, stan Roraima, Brazylia
02.11.2021 śmierć (samobójstwo) w São Paulo, stan São Paulo, Brazylia
Edukacja
2009 - MBA w Zarządzaniu Środowiskiem i Zrównoważonym Rozwojem – Wydział Technologii Międzynarodowych, Brazylia.
2007 -BA z geografii – Uniwersytet Federalny Roraima (UFRR), Brazylia.
Wybrane prace
It was an Amazon (2016)
Carta ao Velho Mundo (2018)
Guerra dos Kanaimés (2019-2020) - 11 obrazów o rozmiarach 145 x 110 cm
Wystawy
Solo
2021
-Apresentação: Ruku. Galeria Millan, São Paulo, SP.
2019
-Pia’tai Taatai, SESC Centro, Boa Vista – RR, Brazil.
-Pia’tai Taatai, Jaider Esbell Contemporary Indigenous Art Gallery, Boa Vista – RR, Brazil.
2018
-Transmakunaima: The ‘point’ is further down, Indigenous Peoples Memorial Center, Brasília, DF, Brazil.
-My grandfather Makunaima, Federal University of Amazonas Art Center/UFAM, Manaus, AM, Brazil.
2013
-Reflections of ancestry, Gustavo Schnnor Gallery – Rio de Janeiro State University/UERJ – RJ, Brazil.
2012
-Extremes: Time, space and man, Café do Porto, Porto Alegre – RS, Brazil.
-Îtekre – Ekaremenem – The messenger, Ziembinski Theater, Rio de Janeiro – RJ, Brazil.
2011
Cabocagem: The man in the landscape, Central Library/UFRR, Boa Vista – RR, Brazil.
1st Jaider Esbell’s integrated arts exhibition – painting, literature, cinema and photography, Historical Church, Normandia City – RR, Brazil.
Zbiorowe
2022
The milk of dreams, Bienale w Wenecji
2021
-Moquém, Surari’. Museum of Modern Art of São Paulo – MAM / 34th Sao Paulo Biennial, São Paulo, Brazil [pre-production].
-Though it’s dark, still I sing. 34th Sao Paulo Biennial, São Paulo, Brazil
-Cracks – Triennial of Arts. Collective exhibition at Sesc Sorocaba, São Paulo, Brazil
2020
-Vento. 34th Sao Paulo Biennial, São Paulo, Brazil.
-Véxoa: we know. Pinacoteca do Estado de São Paulo, São Paulo, Brazil.
-Heart in the village, feet in the world. Sesc Piracicaba, São Paulo, Brazil.
2019
-Makunaimî’s grandchildren: Meetings of contemporary indigenous art, Federal University of Paraná Art Museum/UFPR, Curitiba – PR, Brazil.
-Indigenous lands, Philippe Noiret, Clayes Sous Bois – France.
-Manjar: Re-conhecimento, Solar dos Abacaxis, Rio de Janeiro – RJ.
-ReAnthropophagy, Arts Center of the Fluminense Federal University, Niterói – RJ, Brazil.
-To-and-fro, Bank of Brazil Cultural Center (CCBB) Sao Paulo, Rio de Janeiro, Brasilia and Belo Horizonte, Brazil.
2018
-From silence to memory, Paço das Artes, São Paulo, Brazil.
2017
-Epu’tîto – arts and indigenous peoples today, SESC, Boa Vista – RR, Brazil.
2016
-Native landscape and diversity, União Operária Art and Culture Space, Boa Vista – RR, Brazil.
2014
-My neighbour Karaiwa, União Operária Art and Culture Space, Boa Vista – RR, Brazil.
2013
-¡Mira! Contemporary Visual Arts of Indigenous Peoples, Knowledge Space, Federal University of Minas Gerais/UFMG, Belo Horizonte – MG, Brazil.
-1st PanAmazon Art Show, Associação PanAmazônica, Manaus – AM, Brazil.
-Cattle in the Amazon: Despised invaders to prized possession, Grove House, Claremont – USA.
-Cattle in the Amazon: Despised invaders to prized possession, União Operária Art and Culture Space, Boa Vista – RR, Brazil.
Projektu kuratorskie
2019
-Pia’tai Taatai, SESC Centro, Boa Vista, RR, Brazil.
-Pia’tai Taatai, Jaider Esbell Contemporary Indigenous Art Gallery, Boa Vista, RR, Brazil.
2016
-3rd All Indigenous Peoples’ Cultural Meeting – Native landscape and diversity, União Operária Art and Culture Space, Boa Vista, RR, Brazil.
2014
-2nd All Indigenous Peoples’ Cultural Meeting – My neighbour Karaiwa, União Operária Art and Culture Space, Boa Vista, RR, Brazil.
2013
-1st All Indigenous Peoples’ Cultural Meeting – Cattle in the Amazon: Despised invaders to prized possession?, União Operária Art and Culture Space, Boa Vista, RR, Brazil.
Media
pisaki (rysunki), malowanie tkanin
O swojej sztuce
“The black background would be emptiness, collapse, and the small fragment of coloured paint begins to arouse, to promote again the reintegration of life… These paintings, in a way, have the support, the instruction of masters of thought from various cosmologies, who nourish me with these visions through rituals, through ancient practices. And then I, as an ‘artist’, start to do a kind of download, accessing information from this environment, bringing it to our material, everyday nature. In short, transforming it into a ‘work of art’.”
"We Also Have Something to Show—in Our Ways, with Our Rules."
"The Makuxi have a complex cosmology. Already in my early childhood, my grandfather told me about part of this “mythology” and I consider that to be my first encounter with the idea of art."
"For us, art as much as literature, and even the visual arts, are part of a unified body of media, that we apply to our dynamics of journeys through the world – as much in our own internal relations—as a people—as for our relationships with neighboring peoples of other branches. The introduction of writing to our language did not make us stop telling stories. It provided us with yet another means to continue narrating and illustrating. As a Makuxi artist, I try to exercise those abilities."
"My grandparents were slaves on the farms of invaders, so I was, literally, born in both worlds. I notice that, aside from the pressures and impositions of the white world on my ancestral world, the indigenous one, there is a dual interest between these. Through my artwork, I believe that I can help both arrive at this minimal understanding. Art can bring worlds closer together—for me this is a fact. My research also leads me to believe that, although apparently mixed, these worlds do not fuse or merge together."
Comments